Klankherhaling in het Alpejagerslied
Foto: Flickr (Publ. dom., bewerkt)
Het oktoberthema is klankherhaling. In de moderne dichtkunst werd eindrijm grootschalig afgeschaft, maar daarmee werd niet alle klankherhaling overboord gegooid. Integendeel. We kijken in deze post naar het bekende Alpenjagerslied van Paul van Ostaijen. Ik moest eraan denken omdat het een opvallend rijm bevat: de winkel van Hinderickx en Winderickx.
Hier volg eerst de tekst:
ALPEJAGERSLIED
Voor E. du Perron.Een heer die de straat afdaalt
een heer die de straat opklimt
twee heren die dalen en klimmen
dat is de ene heer daalt
en de andere heer klimt
vlak vóór de winkel van Hinderickx en Winderickx
vlak vóór de winkel van Hinderickx en Winderickx van de
beroemde hoedemakers
treffen zij elkaar
de ene heer neemt zijn hoge hoed in de rechterhand
de andere heer neemt zijn hoge hoed in de linkerhand
dan gaan de ene en de andere heer
de rechtse en de linkse de klimmende en de dalende
de rechtse die daalt
de linkse die klimt
dan gaan beide heren
elk met zijn hoge hoed zijn eigen hoge hoed zijn bloedeigen
hoge hoed
elkaar voorbij
vlak vóór de deur
van de winkel
van Hinderickx en Winderickx
van de beroemde hoedemakers
dan zetten beide heren
de rechtse en de linkse de klimmende en de dalende
eenmaal elkaar voorbij
hun hoge hoeden weer op het hoofd
men versta mij wel
elk zet zijn eigen hoed op het eigen hoofd
dat is hun recht
dat is het recht van deze beide herenPaul van Ostaien Gedichten,, Antwerpen, 1935 (DBNL).
Je zou kunnen zeggen dat het rijm hier is gecompenseerd door de spiegeling van de twee heren en hun hoeden. Het is dus net zo gekunsteld als een traditioneel rijmend gedicht. Klankherhalingen zijn er genoeg te vinden. Het zijn vooral herhalingen van complete woorden en woordcombinaties. Het doet door die herhalingen denken aan een schilderij, waarbij je ook een aantal minuten naar het dezelfde, eenvoudige voorstelling staat te kijken en jezelf dus in gedachten herhaalt. Misschien was dat wel de bedoeling van Paul van Ostaijen.
Het rijm van Hinderickx en Winderickx noemden we al. Verder komen er enkele alliteraties (vlak vóór de deur van de winkel) en assonanties (bloedeigen hoge hoed; beroemde hoedemakers) voor. Deze dienen voor de versiering en nadruk en versterken het theatrale karakter van het gedicht.
De kracht van het gedicht berust op een combinatie van minimalisme en fotografische beschrijving aan de ene kant, met een theatrale voorstelling en een paar vette stilistische effecten aan de andere kant.Klankherhaling ligt hier voor de hand omdat dit een niet-inhoudelijk stijlmiddel is. Beeldspraak zou ten koste gaan van het minimalisme.
