komma’s punten hoofdletters
Het plaatje hierboven is een bewijsstuk van een historisch moment in de moderne poëziegeschiedenis. Het gaat om de door Apollinaire in 1912 gecorrigeerde drukproef van Alcools (gereproduceerd in een uitgave van Le club du meilleur livre, Parijs 1951). Het was met deze proef, dat hij op het allerlaatste moment alle komma’s en punten liet verwijderen. Elke komma en elke punt is gemarkeerd door een correctieteken en verwijderingsteken in de marge. Je kunt je gemakkelijk een beeld vormen van de dichter die gebogen over de proef bladzij voor bladzij al die tekens aanbrengt en alles nog eens goed nabladert om te kijken of hij er niet eentje gemist heeft. Je kunt ook bijna het gevloek van de drukkersknecht horen, op het moment dat hij de opdracht krijgt om die punten en komma’s uit het loodzetsel te vissen.
Het is een veelvoorkomend verschijnsel dat je pas op het laatste moment een voor de hand liggende oplossing vindt. Apollinaire was druk bezig met experimenten waarin hij flarden tekst combineerde om zo toevalseffecten en dubbelzinnigheden te creëren. Hoe zorg je ervoor dat een tekst minder dubbelzinnig wordt? Precies, door komma’s te gebruiken. En hoe zorg je er dus voor dat een tekst méér dubbelzinnig wordt. Juist, door komma’s te verwijderen. Maar je moet er maar op durven komen. De regels voor interpunctie worden er in het onderwijs zo ongeveer ingeslagen. En in de tijd van Apollinaire werd er nog echt geslagen in het onderwijs.
Het weglaten van interpunctie geeft ook een esthetisch effect. De tekst oogt veel rustiger. Maar als dat het doel is, zou je ook de hoofdletters aan het begin van de regels kunnen vervangen door onderkastletters. Elke regel beginnen met een hoofdletter heeft geen enkele toegevoegde waarde bij gedichten (afgezien van prozagedichten). Apollinaire heeft dit bij mijn weten nooit in de praktijk gebracht, maar de bauhaus-typografen hebben na de eerste wereldoorlog een serieuze poging gedaan om de hoofdletter helemaal af te schaffen en voor zinseindemarkering alleen een (iets dikkere) punt te gebruiken.
