Apollinaires kortste gedicht
voorpaginabeeld: The Met (publ. dom.)
Het éénregelige ‘Chantre’ mag dan te boek staan als een van de kortste gedichten van de Franse poëzie, het is niet het kortste gedicht van Apollinaire. Dat is te vinden in Le Poète assassiné en het verwijst net als ‘Chantre’ naar een muziekinstrument.
Het gedicht luidt:
Luth
Zut !
Het staat in het hoofdstuk ‘Poésie’, waarin hoofdpersoon Croniamantal in een paar alinea’s de overgang maakt van klassieke dichtkunst naar de avantgarde. Luth / Zut ! is zijn laatste gedicht in regelmatige verzen.
Het vertalen ervan is lastig. Rein Bloem heeft er Luit / D’ruit! van gemaakt en Ron Padgett Lute / Shoot!. Dat zijn goede oplossingen, ware het niet dat ‘luth’ hier moet staan voor lier, het instrument van Orpheus en symbool van de lyriek. Apollinaire heeft dit gedicht namelijk volgens de Apollinairecommentatoren zonder twijfel afgeleid van de volgende regels van Germain Nouveau uit Dixains réalistes:
On s’aimait, comme dans les romans sans nuage,
à Bobino, du temps de ‘Plaisirs au Village’.
Orphée alors chantait des blagues sur son luth ;
c’était l’époque où Chose inventait le mot ‘Zut !’
(Chose is hier de bijnaam van niemand minder dan Arthur Rimbaud, net als Nouveau een van de Zutistes.)
Mijn woordenboek geeft vertalingen van ‘zut’ die uit de tijd van Annie M.G. Schmidt stammen, zoals:
- verhip
- stik
- verrek
- zut alors → verrek nog aan toe!
Onder het lemma ‘zutiste’ schrijft het woordenboek: ‘lid van een groep dichters die overal lak aan hadden’. Mijn vertaling wordt daarom:
Lier
Lak!
Anticiperend plagiaat
Apollinaires dichttechniek is een extra paragraaf waard. Het reduceren van een gedicht tot de rijmende uiteinden kennen we van Raymond Queneau van de Oulipo. Queneau paste deze bijvoorbeeld toe op sonnetten van Mallarmé:
Le vierge, le vivace et le bel aujourd’hui
Va-t-il nous déchirer avec un coup d’aile ivre
Ce lac dur oublié que hante sous le givre
Le transparent glacier des vols qui n’ont pas fui !
werd
Aujourd’hui
Ivre
Le givre
Pas fui!
Door de schrijvers van de Oulipo werd erkend dat sommige van hun technieken al eerder werden bedacht. Hiervoor hanteerden ze de term plagiat par anticipation. Apollinaire maakte zich dus schuldig aan anticiperend plagiaat.
