Maandag Christinastraat
beeld: Tomoyoshi (Flickr, CC BY-NC-ND 2.0)
‘Lundi rue Christine’ is voor veel mensen een favoriet gedicht, waaronder voor Nobelprijskandidaat Hugo Claus, die het ooit voor het blad Humo vertaalde en liefdevol toelichtte. Dit, terwijl veel van Apollinaires tijdgenoten het niet eens als een serieus gedicht zagen. Waarom is dit gedicht uit Calligrammes na een eeuw nog zo populair?
Achtergrond
Toen ‘Lundi rue Christine’ in 1913 gepubliceerd werd, was de moderne poëzie nog jong en de traditie bepaalde nog sterk wat poëzie gezien werd, en wat niet. Rijmende regels met een vast aantal lettergrepen en een vast aantal regels per strofe waren tot na de Eerste Wereldoorlog de norm. Daarbij kwam een vaak een woord- en onderwerpskeuze die veraf stond van de snel veranderende wereld waarin in korte tijd o.a de metro, het vliegtuig, de auto, de trein, de grammofoon, elektriciteit en massajournalistiek zijn intrede deed.
Die nieuwe tijd smeekte om een nieuw soort poëzie, maar hoe ver kun je daarbij de oude tradities overboord zetten? ‘Lundi rue Christine’ gaat vrij ver. Het lijkt op het eerste gezicht een willekeurige opsomming van opgevangen gesprekken, waarnemingen en gedachten van iemand die in een café zit. Rauw, zonder poëtische stilering. Maar er zit een doordacht plan achter.
titel en regels 1–10
LUNDI RUE CHRISTINE
La mère de la concierge et la concierge laisseront tout passer
Si tu es un homme tu m’accompagneras ce soir
Il suffirait qu’un type maintînt la porte cochère
Pendant que l’autre monteraitTrois becs de gaz allumés
La patronne est poitrinaire
Quand tu auras fini nous jouerons une partie de jacquet
Un chef d’orchestre qui a mal à la gorge
Quand tu viendras à Tunis je te ferai fumer du kiefÇa a l’air de rimer
[vertaling WVDL:]MAANDAG CHRISTINASTRAAT
De moeder van de beheerster en de beheerster laten iedereen door
Ben je een echte man dan kom je mee vanavond
't is voldoende als er eentje de wagenpoort bewaakt
Terwijl de ander naar boven gaatDrie brandende gaslampen
De bedrijfsleidster is teringlijdster
Wanneer je zo klaar bent dan spelen we een partijtje backgammon
Een orkestleider die pijn heeft aan zijn keel
Wanneer je naar Tunis komt dan laat ik je hash rokenDat lijkt te rijmen
De titel verwijst naar een vage tijd en een vage plaats: een maandag ergens in de rue Christine, in Parijs mogen we aannemen. We zullen zien dat plaatsen en tijden een grote rol in het gedicht spelen, maar laten we eerst kijken hoe de rue Christine er nu op Google Streetview uitziet:
Het is geen hotspot, maar er lopen tóch toeristen rond, misschien om de plek te plek te bezoeken waar dit gedicht waarschijnlijk is geschreven. Een bar met de naam Lundi zou hier binnenlopen.
concierge Het gedicht is niet alleen door Hugo Claus vertaald, maar ook opgenomen in de vertaalde bloemlezingen van Jan Pieter van der Sterre en Kiki Coumans. Alle drie vertalen ze hier met ‘conciërge’. Mij doet dat te veel aan die van de middelbare school denken.’Beheerster’ geeft bovendien het juiste geslacht weer. Een Franse concierge is de inwonende beheerder van een vastgoedcomplex.
laisseront Onze vertaling brengt het niet goed over dat veel werkwoordsvormen hier de toekomende tijd hebben. Tegenover het hier en nu van het horecazaakje worden andere tijden en plaatsen geplaatst.
tout passer De openingsregel symboliseert vrijheid.
porte cochère De poort voor koetsen en paarden die toegang geeft tot bijvoorbeeld een binnenplaats.
la patronne est poitrinaire Dit gedicht schendt bijna alle regels voor een traditioneel gedicht. Toch is dit geen proza met regelafbrekingen. Zo zijn er verschillende klankherhalingen te ontdekken, zoals m’accompagneras-maintînt-monterait, cochère-poitrinaire, patronne-poitrinaire, la-la-la-laisseront en passer-porte-pendant, Quand tu auras-Quand tu viendra. Een thematische herhaling is concierge-patronne-chef d’orchestre. Dat zijn drie beroepskrachten die met beheersen te maken hebben, maar met alledrie is iets mis. De conciërge laat iedereen door, de patronne heeft tbc en de dirigent heeft het aan z’n keel.
jacquet Een indertijd populaire variant van backgammon. Apollinaire roept hier beelden van het riskante leven op: dobbelsteenspel, hash roken in Tunis en misdadige plannen smeden.
Tunis Een van Apollinaires ‘simultaneïstische’ technieken is het naast elkaar plaatsen van verschillende plaatsen en tijden, zoals dat ook in een dagblad gebeurt. Het moderne leven wordt ermee opgeroepen. De dichter Jacques Dyssard beweerde later dat hij met Apollinaire in de rue Christine een bar had bezocht, vlak voor zijn vertrek naar Tunis. Er was een roodharige serveerster en ze zaten er samen met Peter Madsen. Dit zouden dus de rokende Deen en de rossige serveerster zijn die we verderop in het gedicht tegenkomen. Voor de rest was de zaak toen echter leeg, volgens Dyssard. Het beeld van de dichter als vlieg op de muur klopt dus niet helemaal. Of het verhaal van Dyssard klopt, weten we ook niet zeker. Vrienden van Apollinaire hebben wel bevestigd dat ze door hem zijn meegenomen naar een café in de rue Christine, die in de buurt lag van de Delaunays.
ça a l’air de rimer Het Franse ‘rimer’ is net als het Nederlandse ‘rijmen’ dubbelzinnig. De klankherhalingen en thematische herhalingen vervullen de functie van traditioneel eindrijm, zo constateert de dichter.
Regel 11–24
Des piles de soucoupes des fleurs un calendrier
Pim pam pim
Je dois fiche près de 300 francs à ma probloque
Je préférerais me couper le parfaitement que de les lui donnerJe partirai à 20 h. 27
Six glaces s’y dévisagent toujours
Je crois que nous allons nous embrouiller encore davantage
Cher monsieur
Vous êtes un mec à la mie de pain
Cette dame a le nez comme un ver solitaire
Louise a oublié sa fourrure
Moi je n’ai pas de fourrure et je n’ai pas froid
Le Danois fume sa cigarette en consultant l’horaire
Le chat noir traverse la brasserie
[vertaling WVDL:]Stapels schoteltjes bloemen een kalender
Ram bam bim
Mijn huisbazin moet nog bijna 300 franc van me
Ik verwond nog liever me kont dan dat haar te gevenOm drie voor half negen moet ik weg
Zes spiegels staren elkaar altijd aan
Ik denk dat we nog verder verstrikt zullen raken
Mijn allerbeste
U bent een heer die maar half presteert
Die dame heeft een neus die lijkt op een lintworm
Louise heeft haar bontjas vergeten
Ik heb geeneens een bontjas en ik heb ’t niet koud
De Deen rookt een sigaret en leest de dienstregeling
De zwarte kat doorkruist de brasserie
calendrier De caféscène tekent zich scherper af. Het thema tijd dient zich verder aan. Zowel de kalender als de dienstregeling verwijzen naar de tijd en de opmerking ‘Je partirai à 20 h. 27’ laat zien dat het jachtige moderne leven is begonnen.
Pim pam pim Een willekeurig geluid, zo klinken stapels schoteltjes in elk geval niet. Wie weet zei Dyssard dit. Volgens de Apollinairevertaler Ron Padgett heeft dit een seksuele bijbetekenis. Daarom kiezen we hier maar voor ‘ram bam bim’ als vertaling. Dat geeft ook een vergelijkbaar percussie-effect.
probloque Dit woord staat niet in de meeste woordenboeken, maar is populaire afkortingstaal voor ‘propriétaire du’n bloc’, de eigenares van een huurkazerne. De dichter zet het taaltje uit strofe 1 voort.
six glaces Spiegels horen bij de paleisstijl van de Franse horeca. Ze zijn ook symbolisch zwaar beladen.
cette dame Deze regel is een alexandrijn, de klassieke dichtregel van twee maal zes lettergrepen. ‘Ver solitaire’ is een lintworm, maar je kunt het ook horen als ‘vers solitaire’, eenzame dichtregel.
le Danois fume sa cigarette Dit zou dus Peter Madsen zijn. Een rokende sigaret is ook weer een symbool van de vluchtigheid.
chat noir Opnieuw een beladen symbool.
Regel 25–48
Ces crêpes étaient exquises
La fontaine coule
Robe noire comme ses ongles
C’est complètement impossible
Voici monsieur
La bague en malachite
Le sol est semé de sciure
Alors c’est vrai
La serveuse rousse a été enlevée par un libraireUn journaliste que je connais d’ailleurs très vaguement
Écoute Jacques c’est très sérieux ce que je vais te dire
Compagnie de navigation mixte
Il me dit monsieur voulez-vous voir ce que je peux faire d’eaux fortes et de tableaux
Je n’ai qu’une petite bonneAprès déjeuner café du Luxembourg
Une fois là il me présente un gros bonhomme
Qui me dit
Écoutez c’est charmant
À Smyrne à Naples en Tunisie
Mais nom de Dieu où est-ce
La dernière fois que j’ai été en Chine
C’est il y a huit ou neuf ans
L’Honneur tient souvent à l’heure que marque la pendule
La quinte major
[vertaling WVDL:]Die flensjes waren heerlijk
De fontein stroomt
Jurk zwart als haar nagels
Dat is volkomen onmogelijk
Kijkt u meneer
De ring met malachiet
De vloer is bestrooid met zaagsel
Het is dus waar
Een boekhandelaar nam het rossige dienstertje meeEen journalist die ik voor de rest heel vaag ken
Luister Jacques het is ernstig wat ik je ga zeggen
Gemengde Scheepvaart-Maatschappij
Hij zei me meneer wilt u zien welke etsen en schilderijen ik kan maken
Ik heb alleen een dagmeisjeNa de lunch café du Luxembourg
Eenmaal daar stelt hij me aan een dikkerd voor
Die me zegt
Luister ’t is leuk
In Smyrna in Napels in Tunesië
Maar waar is het in godsnaam
De laatste keer dat ik in China was
Is acht of negen jaar geleden
De eerbaarheid hangt vaak af van welk uur het heit
Het spel is uit
la fontaine coule Stromend water is opnieuw een symbool of metafoor voor de vliedende tijd.
la bague en malachite Een ring is alweer een standaardsymbool. Malachiet is een groene edelsteen. In deze strofe komen verschillende kleuren voor: zwart, groen en rossig.
compagnie de navigation mixte De naam van een rederij die naar de Franse overzeese gebieden voer met zowel zeil- als stoomboten, vandaar ‘mixte’. Mogelijk werd hier in het café reclame voor gemaakt.
à Smyrne à Naples en Tunisie Opnieuw simultaneïsme: drie locaties in één zin,, zoals op de nieuwspagina in de krant
la quinte major Dit was in de tijd van Apollinaire al een verouderde term voor een winnende kaarthand, vergelijkbaar met straight flush. De woorden verwijzen tegelijk naar muziek, vandaar onze vertaling met ‘het spel is uit’.
